Toelichting kunstwerk Fokker bombardement

Titel: Friendly Fire

Jaartal: 2018

Kunstenaar: Hester Oerlemans

Opdrachtgever: Gemeente Amsterdam, Stadsdeel Noord

Opdrachtbegeleiding: Wiseguys Urban Art Projects, Marco Cops en Harold Schouten

Uitvoering en technische ondersteuning: Kamp & van Gulik

AANLEIDING

Sinds enkele jaren staat op de begraafplaats de Nieuwe Noorder een gedenkteken voor de slachtoffers van het Fokkerbombardement.
Jaarlijks wordt het bombardement herdacht door overlevenden, hun familie en sinds kort ook schoolkinderen.

Echter, in de buurt die het zwaarst getroffen is, is geen herdenkingspunt van dit bombardement en er is niet zichtbaar wat zich daar in juli 1943 af heeft gespeeld. Alleen als je het weet kan je de verschillen in bouwstijl zien tussen de huizen die voor en na het bombardement gebouwd zijn. Mogelijk heeft het ermee te maken dat het een friendly fire betreft waar minder aandacht aan besteed werd dan aan de bommen die door de bezetter gegooid werden. Het laat echter onverlet dat het een vreselijk stukje geschiedenis is waarbij zeker 206 bewoners gedood werden.

Er kwamen signalen uit de buurt om ook dit stukje geschiedenis een plek te geven.

Het Stadsdeel heeft eind 2016 in samenwerking met Wiseguys Urban Art Projects opdracht geschreven om een serieel kunstwerk te laten vervaardigen dat uitdrukking geeft en gebaseerd is op het Fokker bombardement van 1943. Het kunstwerk beoogt deze gebeurtenis op een of andere manier ‘beleefbaar’ te maken; enerzijds door de locatiekeuze en anderzijds door een koppeling naar de actualiteit.

Door de locatiekeuze (die in relatie staan met vernieuwde architectuur na het bombardement) en door meerdere locaties te gebruiken die verspreid door de woonwijk liggen, sluit de presentatievorm van het serieel kunstwerk aan bij het versnipperde, willekeurige karakter van het bombardement.

Aangezien de aanleiding voor het kunstwerk een afschuwelijk historische gebeurtenis betreft heeft de opdrachtgever een aantal aanvullende wensen meegegeven:

– het kunstwerk moet voor een hedendaags breed publiek de afschuwelijke historische gebeurtenis van de bombardement(en) op een woonwijk onder de aandacht brengen.

– het kunstwerk zou een besef moeten triggeren. Oorlog kan ieder overkomen, en slachtoffers zijn bijna altijd onschuldig.

– hierbij dient het verleden, het heden en de toekomst aandacht te krijgen.

Naast de verwoesting uit het verleden, dient dus ook een perspectief op de toekomst door te klinken, gezien vanuit de tijd waarin we nu leven.

– aandacht voor het feit dat ‘Friendly Fire’ de grootse schade heeft berokkend. Dergelijke fouten krijgen nauwelijks aandacht en worden vaak beschouwd als ‘Collateral Damage’.

Op basis van een opdrachtformulering en kunstenaarsselectie werden twee kunstenaars gevraagd een ontwerp te maken voor het kunstwerk Hester Oerlemans is na presentatie van het ontwerp uitgekozen om het kunstwerk te realiseren.

ONTWERP

Het voorstel behelst een 11-tal putdeksels, verspreid over de wijk, met name op pleinen en locaties waar even bij de putdeksels stilgestaan kan worden.

De afbeeldingen op de diverse putdeksels vertellen een beeldverhaal, ondersteunt met woorden of korte tekst. Putdeksels in de straat roepen sowieso vragen op: ‘wat zit eronder, wat zit er in de grond?’

De verwijzing naar het verleden wordt door deze presentatievorm versterkt, dat wat in de grond zit wordt al snel met het verleden geassocieerd.

Daarnaast nemen de kunstwerken op deze wijze zo min mogelijk ruimte in.

Zodoende blijven de pleinen beschikbaar voor hun bedoelde stedelijke functies en kunnen de kunstwerken op subtiele wijze onderdeel van de stedelijke ruimte zijn.

Het beeld wordt in de computer gemaakt, vervolgens in reliëf uit hout gesneden d.m.v. een computergestuurde freesmachine. Hiervan wordt een mal gemaakt en de putdeksel wordt gegoten (in gietijzer). De originele reliëfs (in hout) kunnen eventueel als verzameling ook ergens worden opgehangen of tentoongesteld.

Delen van de putdeksel wordt een kleur gegeven door middel van gegoten gekleurde epoxyhars.
Ieder vlak dat een kleur krijgt heeft een opstaand randje rondom (een soort dijkje), zodat de epoxy niet wegloopt. Dit materiaal is zeer slijtvast en onderhoudsarm.
De techniek is een duurzame en beproefd in landen als Japan.
Ook kunnen ‘glow-in- the –dark’ kleuren worden gebruikt, waardoor ’s avonds (onderdelen van) de putdeksels opvallen en een ander beeld geven dan overdag.
Zo ontstaat een kleurrijk beeld en wordt een dramatische gebeurtenis in het verleden, nu in het heden, met hedendaagse beeldmiddelen, beleefbaar gemaakt. Door het seriële karakter zullen enkele putdeksels misschien vragen oproepen. Tezamen vormen ze een totaal verhaal en versterken ze elkaar.

De gebruikte beeldtaal in dit kunstwerk is toegankelijk voor een groot (hedendaags) publiek en geeft eenieder de mogelijkheid zelf gedachten hierover te hebben.